شهرستان بهاباد به مرکزیت شهر بهاباد، زادگاه آخوند ملاعبدا... بهابادی در منتهی الیه شرق استان و به فاصله 200 کیلومتری شهر یزد و 90 کیلومتری شهر بافق، بر روی تپه ماهورهای بین دو رشته کوه با مختصات جغرافیایی 55 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 33 دقیقه تا 32 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و با ارتفاع 1390 متر از سطح دریا واقع شده است. از سمت شمال به شهرستان اردکان، غرب و جنوب غرب به شهرستان بافق، شرق به شهرستان طبس و کویر لوت و از جنوب به استان کرمان محدود می گردد.
شهر بهاباد دارای آب و هوای نیمه خشک و متوسط بارندگی 72 میلیمتر در سال می باشد. در قسمت غرب و جنوب دارای مناطق ییلاقی و خوش آب و هوایی است که در فصول بهار و تابستان تفریحگاه و استراحتگاه بسیاری از مردم مناطق دور و نزدیک می باشد. در قسمت شرق دارای کویری بکر و دیدنی و بدون کمترین آلودگی نوری است که محلی ایده آل برای گردشگران و بویژه علاقمندان به علم نجوم می باشد.
این شهرستان با مساحتی معادل 6837 کیلومتر مربع و جمعيت 15331 نفر، شامل دو بخش مرکزی و آسفیج و مناطق حاصلخیز جلگه و ییلاقی بنستان و حدود 190 پارچه آبادی می باشد.
وجه تسميه:
بهاباد از دو واژه به و آباد تشكيل شده كه واژه به با تلفظ فتح به معني تحسين و با تلفظ كسر به معني خوب و نيكي و بهتر مي شود كه در اين صورت كلمه بهاباد به معني بهترين آبادي مي باشد. البته شايد نام قبلي آن غير از اين بوده و به علت ويراني آن و ساختن آبادي جديد به بهاباد تغيير نام يافته كه به معني بهتر از آبادي قبلي معني مي شود.
چگونگي پيدايش و قدمت تاريخي:
شهر بهاباد داراي سابقه طولاني است و دارای قدمتی دیرین همپای استان کهنسال یزد که بارها به دست جباران تاریخ و يا توسط عوامل طبيعي ویران و با تلاش و عزم راسخ مردم، تجدید بنا شده است. تا قبل از حمله مغول بر ايران بهاباد شهري آباد بوده و فرقه اسماعيليه در اطراف اين بخش قلعه هاي مستحكمي در ارتباط با قلعه طبس احداث نموده بودند. هلاكوخان براي سركوب اين فرقه به منطقه حمله برده و علاوه بر انهدام قلعه ها شهر را هم با خاك يكسان كرد. آثار خرابه هاي آن هنوز در چند كيلومتري شهر بهاباد فعلي به نام شهرك قرار دارد.
قلعه هاي مخروبه به نام قلعه كافرها و گورهاي دسته جمعي آنان به نام گور كافران مشهور است. از حمله مغول تا دوران صفويه در رابطه با اين منطقه اطلاعات دقيقي در دست نيست و مطالب و مدارك تاريخي در مورد اين شهر توسط بعضي نويسندگان و مورخين نوشته شده كه از آن جمله مي توان كتاب امثال جامع جعفري نوشته تراب نائيني, بستان السياحه نوشته شيخ محمود شبستري, پاورقيهاي كتاب حماسه كبير نوشته پاريزي, كتاب تاريخ كرمان نوشته محمد علي خان وزيري, يادگارهاي يزد نوشته ايرج افشار و جامع مفيدي نوشته محمد مستوفي بافقي را نام برد كه از عظمت شهر بهاباد در آنها ذكر شده است.
بهاباد در سال 1348 مركز بخش شد و در سال ۱۳۸۸ شهرستان بهاباد به مرکزیت شهر بهاباد از ترکیب بخشهای مرکزی به مرکزیت شهر بهاباد مشتمل بر دهستان جلگه و بخش آسفیچ در تابعیت استان یزد ایجاد و تأسیس شد.
موقعیت فرهنگی – اجتماعی:
مردم بهاباد به خاطر ریشهدار بودن سنتهای مذهبی و عمق اعتقادات دینی، اصالت اجتماعی و مذهبی خود را حفظ نموده و مردمی سخت کوش، مقــاوم و در عین حال مــؤمن و متعبد، مهمــاننواز، خونگرم، خوشفکر، سلحشور و همگی شیــعه اثنی عشری و شیفته مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) میباشند.
عالم ربانی و فقیه منطقی ملا نجم الدین عبدالله بن شهاب الدین حسین بهابادی یزدی شارح متفکر منطق و صاحب حاشیه معروف به حاشیه ملاعبدالله که از علمای بنام سده دهم هجری و سالیان متمادی حاکم شهر نجف ومفتخر به تولیت آستان مقدسه حضرت امیرالمومنین علی(ع)بوه است، از این منطقه برخاسته و در اواخر عمر ساکن این شهر بوده و هماکنون مرقد پاکش زیارتگاه مردم درمنطقه مرکزی بهاباد است.
علما و بزرگان دیگری مانند فخر الواعظین، حاج مهدی، میرزا خلیلالله وزیر خطه یزد در دوره شاه عباس صفوی، میر محمد سعید رضوی معروف به میر ماه پیشانی، شیخ عبدالعلی و... در این منطقه پرورش یافتهاند. با وجود بعد مسافت از مراکز علمی و آموزشی بزرگ، دانش آموختگان مقاطع گوناگون دانشگاهی از بهاباد، رقمی قابل توجه را نسبت به جمعیت تشکیل میدهند. در سال 1375 رتبه اول کنکور سراسری در دانشگاهها جناب آقای دکتر محمد مهدی اخوان بوده است و امروزه درصد پذیرفته شدگان در آزمونهای علمی و دانشگاهی کشور نسبتاً قابل قبول میباشد.
همچنین در رشتههای حفظ و قرائت قرآن کریم، نهج البلاغه، احکام و... مقامات ممتازی کسب شدهاست. با افتتاح دانشگاه آزاداسلامی تعداد زیادی از مشتاقان تحصیلات عالی در این واحد اشتغال به تحصیل داشته و حوزه علمیه برادران و خواهران هم فعالیت خود را آغاز نموده و متقاضیان علوم دینی،مشغول به فراگرفتن علوم حوزوی میباشند.
در جریان اوجگیری انقلاب اسلامی مردم بهاباد حضور قابل توجهای داشته و در ایام دفاع مقدس با تقدیم 156 شهید گلگون کفن و 600 نفر جانباز ایثارگر و 27 نفر آزاده سرافراز گوشهای از دین خود را ادا نمودهاند.
موقعیت اقتصادی:
دشت بهاباد یکی از مناطق حاصلخیز استان یزد میباشد و غنی بودن نسبی سفرههای زیر زمینی باعث رونق کشاورزی و در کنار آن دامپروری و دامداری شده و مردم بهاباد اکثراً به کشاورزی اشتغال داشته و از دسترنج خود ارتزاق مینمایند.
مهمترین محصولات کشاورزی بهاباد گندم، جو، پنبه، زعفران، زیره، بادام، پسته، انگور، زرد آلو و انار میباشد که پنبه و زعفران آن در کنار انگور و پسته از مرغوبیت خاصی برخوردار است.
در زمینه صنایع دستی قالی بافی، گلدوزی، گلسازی، منبتکاری و مشبکسازی رونق خاصی دارد. در بخش منابع طبیعی انتخاب بهاباد به عنوان منطقه پایلوت اجرای طرحهای NAP وMENARID از طرف کنوانسیون مقابله با بیابانزائی سازمان ملل متحد U.N.C.C.Dو سازمان جنگلها و مراتع کشور و طرحهای تحول و توسعه و کارآفرینی و اشتغالزائی از طرف وزارت کار و امور اجتماعی، جهاد دانشگاهی و شرکت صراط میثاق، تحولی مؤثر در اقتصاد پایدار منطقه ایجاد خواهد کرد.
همچنین تحقق چشم انداز توسعه منطقه و چشم انداز توسعه دانشگاه آزاد اسلامی در افق 1404 به عنوان دانشگاهی کارآفرین در زمینه انرژی هستهای، انرژیهای نو، SDI و RS/GIS اقتصادی شکوفاتر را نوید میدهد. بهاباد از حیث معادن و ذخایر زیر زمینی و منابع خدادادی منطقهای غنی و مستعد است. معادن آهن، اورانیم، زغال سنگ، آزبست، پنبه نسوز و سنگهای تزئینی از مهمترین معادن منطقه میباشد که بعضاً مورد بهرهبرداری قرار نگرفته است.
جاذبه های گردشگری:
جاذبههای گردشگری بهاباد شامل جاذبههای تاریخی، طبیعی و اکوتوریسم، اجتماعی، سلامت و... میباشد.
جاذبههای تاریخیشامل مجموعه حاج مهدی (مسجد جامع، حمام، آب انبار و حسینیه)، برج و باروی قلعهی بهاباد، دبستان ادیب، مسجد خانقاه، بقعههای ملاعبدالله، شیخ ضیاءالدین و شیخ محمد، خانهی حاج ملاعلی (منزل امام حسینی)، منزل صالحی و موزه مردم شناسی، مجموعه حاجیآباد، قلعه جنتآباد، قلعه ده عسکر، برج عظیم آباد، بنای تمام سنگی، سنگ نگارهها، گور کافران و...میباشد.
جاذبههای طبیعی و اکوتوریسم منطقه شامل حوزه رودخانه شور، قلل مرتفع و برفگیر جنوبی و کوه دوادون (داروهای گیاهی)، حیات وحش غنی منطقه از جمله یوزپلنگ ایرانی، کویر کاملاً بکر شرقی، آسمان بسیار تاریک جهت رصد ستارگان، کاج وحشی بنستان، سبل کمکوئیه، محصولات زراعی و باغی مانند پسته و زعفران و... که مجموعاً ظرفیت ثبت به عنوان ژئوپارک را دارد.
موزه علوم طبیعی بهابادبه عنوان موزه برتر کشور در بخش سنگ و فسیل و موزه دوم کشور در بخش آبزیان و مناطق ییلاقی غرب و جنوب بهاباد که عمدتاً در مناطق بنستان و آسفیج واقع شده است، نظیر درّهها و روستاهای خوش آب و هوای (فودی، دوقله، عظیم آباد، جنگل، همیجان، درند، تقیآباد، جنّت، فردوسیه، بهدان، بنیز و... در نوع خود بسیار جذاب و میتواند از تفرجگاههای مردم استان به حساب آید.
جاذبههای اجتماعی شامل آداب و رسوم و سنتهای غنی منطقه، گویش محلی، هنرها و صنایع دستی، نظامهای اجتماعی، بازیها، ورزشها و تفریحات سنتی سالم، غذاهای محلی و... میباشد.
جاذبههای حوزه سلامت در زمینه استفاده از داروهای گیاهی، فرآوردههای دامی بویژه شتر، کویردرمانی و تجربیات مردم در زمینه طب سنتی و اسلامی و... میباشد.